ኣብ ጋቦን ድሕሪ ዝተኣወጀ ዕልዋ መንግስቲ፡ ነቲ 55 ዓመታት ዝጸንሐ ስድራቤታዊ ምሕደራ እንዳ ቦንጎ መዕረፊ ዝገበረ’ዩ። እዚ ዕልዋ ካብ 2020 ንደሓር ኣብ ኣፍሪቃ ዝተኻየደ መበል ሻሙናይ’ዩ። ኣገልግሎት ዜና ኣሶሴይትድ ፕረስ ዘዳለዎ ጽሑፍ እዚ ተርእዮ ተስፋ ምቝራጽን ኣማራጺ ምስኣናን’ዩ ዘርኢ ይብል።
ድሕሪ ነዊሕ ዓመታት ምቍራጽ ደጊሞም ዝርኣዩ ዘለዉ ዕልዋ መንግስታት ኣብ ኣፍሪቃ፡ ብገለ ወገናት ክጽንበሉ እንከለዉ፡ ብቐንዱ ግን መርኣያ ተስፋ ምቝራጽን ቍጠባዊ ሃስያን’ዮም። ሓያሎ ካብዘን ዕልዋ መንግስቲ ዝርኣየለን ዘሎ ሃገራት ብባህርያዊ ጸጋታት ሃብታማት እኳ እንተዀና፡ እቲ ሃብቲ ግን ብግቡእ ክማቓራሕ ኣይረአን።
ኣብዚ ሰሙን’ዚ ኣብ ጋቦን ዝተራእየ ዕልዋ፡ ሓደ ኣብነት ናይ ንዓመታት ዝቐጸለ ስድራቤታዊ ዕብለላ’ዩ። ስድራቤት ቦንጎ ንዝሓለፉ 55 ዓመታት ነታ ሃገር መሪሖማ። እታ ኣብ ማእከላይ ኣፍሪቃ እትርከብ፡ ብነዳዲ ሃብታም ዝዀነት ሃገር ድማ፡ ካብ ፈረንሳ ናጽነት ካብ እትርከብ ንድሓር፡ ዛጊት ኣቦን ወዲን ዝዀኑ ክልተ መራሕቲ ጥራይ’ያ ርእያ።
ካብ 1950ታት ኣትሒዙ፡ ዛጊት ኣብ ኣፍሪቃ ልዕሊ 100 ዕልዋ መንግስታት ተመዝጊቦም ኣለዉ። ኣብ ሓያሎ ምርጫታት፡ ብተጻራርቲ ወገናት ክስታት ምስራቕ ድምጺን ምጥፍፋእን ምስ ተራእየ፡ ንዕኡ ስዒቡ ወታሃደራዊ ዕልዋ ክግበር ጸኒሑ።
ንኣብነት እዚ ኣብ ጋቦን ዘጋጠመ ዕልዋ፡ ዓሊ ቦንጎ ንሳልሳይ እብረ ከም ዝተመርጸ ድሕሪ ምእዋጁ ዘጋጠመ’ዩ።
ዕቑር ሃብቲ ሃገራት፡ ኣብ ምልኪን ቍጽጽርን ውሑዳት ስድራቤታትን ሰብ-ረብሓን ምስ ኣተወ፡ ህዝቢ ክነብዕን ተስፋ ክቝርጽን ይርአ። ንኣብነት ብመዐቀኒ ምዕባለ ሕቡራት ሃገራት፡ ካብተን 54 ሃገራት ኣፍሪቃ እተን 27 ኣዝየን ዘይማዕበላ’የን። መብዛሕትአን እዘን ሃገራት እዚኣተን ኣብ ምዕራብን ማእከላይን ኣፍሪቃ ይርከባ። ዳርጋ ኣብ ኵላተን ድማ እኹል ዕቑር ሃብቲ ኣሎ።
ነቲ ዞባ ብቐረባ ዘጽንዑ ተመራመርቲ፡ ህዝቢ እተን ብተደጋጋሚ ዕልዋ ዝርኣየለን ዘሎ ሃገራት ንወታሃደራዊ ምሕደራ ከም ዘይድግፍ’ዩ። እንተዀነ እቲ ከም ኣማራጺ ዝሓቡዎ ሲቪላዊ ምሕደራ ተስፋ ምስ ተሳእኖ፡ ካብ ኣማራጺ ምስኣን፡ ናብ ወታሃደራዊ ምሕደራ ንኽመርጹ ይድፍኡ ከም ዘለዉ እቶም ተመራመርቲ ይገልጹ።
እቲ ነዊሕ ዓመታት ዝኸደ ትጽቢት ተስፋ ምስ ሰኣኑሉ፡ ህዝቢ እተን ሃገራት ንደሞክራሲ ከም ውሑስ ኣማራጺ ምርኣይ የቋርጹ። ንኣብነት ኣብ 2023 ብኣፍሮባሮመተር (Afrobarometer) ዝተገብረ ዳህሳስ ህዝቢ፡ 68% ጥራይ ንደሞክራሲያዊ ምሕደራ መሪጾም። እዚ ን34 ሃገራት ኣፍሪቃ ዝሓቘፈ ህዝባዊ ዳህሳስ ካብቲ ቅድሚ 10 ዓመታት ዝነበረ ድጋፍ ንደሞክራሲ ብ5% ጎዲሉ’ዩ።
ኣብዘን ሰንሰለታዊ ዕልዋ መንግስቲ ዝረኣየለን ዘለዋ ሃገራት ምዕራብን ማእከላይን ኣፍሪቃ፡ ድሕሪ ዕልዋ’ውን እቲ ነዊሕ ሱር ዝሰደደ ሽግራት ነባሪ ፍታሕ ክረክብ ኣይርአን። እንተዀነ እቶም ዕልዋ ዘካይዱ ኣካላት ነቲ ኣብ ህዝቢ ዘሎ ስምዒትን ተስፋ ምቝራጽን ብቐሊሉ ክጥቀመሉን ቅልጡፍ ድጋፍ ክረኽቡን ይርኣዩ። እቶም መንግስቲ ዝግልብጡ መራሕቲ ግን ነዊሕ ከይጸንሑ ናብቲ ዝነበረ ወይ ካብኡ ዝገድድ ኣገባብ ምሕደራ ይምለሱ። እዚ’ውን መሊሱ ተስፋ ምቝራጽ የስዕብ’ሞ ንዘየቋርጽ ሰንሰለታዊ ፈተነ ዕልዋን እምነት ምስኣንን ከኸትል ይርአ።
ኣብተን ዕልዋ ዝርኣየለን ሃገራት እቲ ዝጸንሐ ጸገማት መሊሱ ክገድድ’ዩ ይርአ። ንኣብነት ኣብ ማሊ ብሰንኪ ዝርአ ዝነበረ ምስፍሕፋሕ እስላማዊ ጥሩፍነት ኣብ 2020 ዕልዋ መንግስቲ ተኻዪዱ። እንተዀነ፡ ብመሰረት ሓበሬታ ሕቡራት ሃገራት፡ ኣብዚ ሕጂ እዋን እቶም እስላማዊ ጉጅለ ዝነበሮም ምቍጽጻር ብፍርቂ’ዮም ኣዕብዮም። ኣብ 2020 ዕልዋ መንግስቲ ዝርኣየት ቡርኪናፋሶ ዓመታዊ ዕብየት ቍጠባ እታ ሃገር ብልዕሊ ፍርቂ ጎዲሉ።
እንተዀነ፡ ሕጂ’ውን እቲ ሰንሰለታዊ ምዝመዛ መራሕቲ ከየቋረጸ ኣተዓራቒ መፍትሒ ዘሎ ኣይመስልን። ንኣብነት ኣብዛ ዝደሓረ ዕልዋ ዝርኣየት ጋቦን፡ ኣብ 2020፡ 40% ናይ ብዝሒ መንእሰያታ ስራሕ ኣልቦ ምንባሩ ባንክ ዓለም ይገልጽ። እንተዀነ እታ ሃገር ኣብ 2022 ካብ ሽያጥ ነዳዲ ሽዱሽተ ቢልዮን ዶላር ኣታዊ ገይራ።
ሕጂ ነቲ ን55 ዓመት ዝኸደ ምልኪ ሓንቲ ስድራ መኸተምታ ክገብሩ ዝመባጽዑ ዘለዉ ወታሃደራዊ መኮንናት መንግስቲ ተቖጻጺሮም ኣለዉ። ነቲ ዕልዋ ዝመርሐን ንመሰጋገሪ መንግስቲ ክመርሕ ተሓጽዩ ዘሎን ሓላፊ ፍሉይ ኣሃዱ ሓለዋ ዝነበረ ጀነራል ብሪስ ክሎቴር ኦሊጉ ንጉማ (Brice Clotaire Oligui Nguema)’ዩ። ጀነራል ንጉማ ሓላዊ ቀዳማይ ፕረዚደንት ዖመር ቦንጎ ዝነበረ’ዩ።
እንተዀነ ሕጂ’ውን እቲ ስልጣን ካብቲ ስድራ ኣመና ኣይረሓቐን። ሓድሽ ወታሃደራዊ መራሒ’ውን ወዲ-ሓወቦ እቶም ንጋቦን ንዝሓለፉ 55 ዓመት ዝመርሑ ስድራ ቦንጎ’ዩ። ከመይ ከም ዝቕጽልን እንታይ ለውጢ ከምጽእ ይኽእልን ከኣ ንግዜ ዝግደፍ’ዩ።
ቅጥዒ