ጆን ካርሊ ኣብ ዋና ቤት ፅሕፈት ሃገራዊ ቤት መዛግብቲ ኣብ ሰነ 1995 ኣ\ፈ ስርሑ ክጅምር ከሎ ናይ መንግስቲ ኢሜይላት ይዕቀብ ከምዘይነበረ ምስ ፈለጢ ሰንቢዱ።
‘’ኣብቲ እዋን ኢሜይላት ከም ማህደር ኣይቖፅሩዎን ነይሮም።ስምዑታ ኣነ ናይ ቤተ መዛግብቲ ክኢላ ዘይክኸውን ይኽእል እየ።ግን እዚኦም ማህደራት ’ሰነዳት’እዮም ክብል ነጊረዮም’’ ይብል ንዓሰርተ ዓመታት ሰናዲ ማህደራት ኮይኑ ዘገልገለ ካርሊን።’’ኣብ መስከረም እቲ ዝነበረ መስርሕ ናይ ምልዋጥ ስራሕ ክጅምር ክኢለ።ብዙሓት መዛግብቲ ብኤልክትሮናዊ ኣገባብ ብዙሓት ሰነዳት ምምፃእ ጀሚሮም’’ይብል።
ሃገራዊ ምምሕዳር ቤተ መዛግብትን ማህደራትን The National Archives and Records Administration /NARA/ንናይ ኣሜሪካ መንግስቲ ማዛግብቲ ዝሕሊ ወግዓዊ ኣካል እዩ።ካብ ዝሓዞም መዛግብቲ ገሊኦም ፕሬዝዳንት ነበር ዶናልድ ትራምፕ ነቲ 6 ጥሪ ኣብ ልዕሊ U.S. ካፒቶል ዝተፈፀመ መጥቓዕቲ ብናይ ኮንግረስ ኮሚቴ ዝካየድ ምርመራ ካብ ኢድ ክወፅእ ዝፈተንሉ ፕሬዝዳንታዊ ወረቓቕትን ናውትን እዮም።
ፕሬዝዳንታዊ ቤተ መፃሕፍቲ ኣካል ሃገራዊ መዛግብቲ እዮም።ናይ ዋይት ሃውስ ማህደራት ድማ ንዝንተ ኣለም ይቕመጡ።
‘’ተኣማኒ ታሪኽ ብዘይካ ብዝግባአ ምቕማጥን ምዕቃብን መዛግብቲ ኣይረጋገፅን።ብምእቲ ፐርሰንት ክድገፍ ኣለዎ’’ይብል ካርሊን።’’ተሓታትነት ንነዊሕ ግዜ ክዘልቕ ኣለዎ፤እቲ ፕሬዝዳንት ሓዊሱ ንዋይት ሃውስ ዝሰርሕ ሰብ ተሓታቲ ክኸውን ኣለዎ።ብዘይካ እዞም መዛግብቲ እዚኦም ተሓታትነት ምርግጋፅ ኣይክኣ’ልን’’ይብል ብምውሳኽ።
መንግስቲ ኣሜሪካ ስርሑ ኣብ ዘካይደሉ እዋን ካብ ዝፈጥሮም ናውትታት ጠቐምቲ ተባሂሎም ዝውሰዱ ብሓፈሻ ካብ ሓደ ክሳብ ክልተ ምእታዊ ጥራሕ እዮም።ብሕጋውን ታሪኻዊን ምኽኒያታት ንኩሉሻዕ ክዕቀቡ ዘለዎ እዚኦም ጥራሕ እዮም።
‘’ሃገራዊ መዛግብቲ ልዕሊ15 ቢሊዮን ገፃት ናይ ፅሑፍ መዛግብቲ፣ልዕሊ 18 ሚሊዮን ካርታታት፣ሰደቓታት ናይ ኣርክቴክ ስእልታት፣ልዕሊ 43 ሚሊዮን ስእልታት፣ልዕሊ 365,000 ናይ ፊልም ካሴታት/ሪልስ/ ልዕሊ 110,000ቪድዮ ቴፓትን ቢሊዮናት ናይ ኤሌክትሮኒክስ መዛግብቲ ከይሓወስኻ ማለት እዩ ሒዙ ይርከብ’’ ትብል ግዚያዊ ሓላፊት ኦፕሬቲንግ ኦፊሰር ናይቲ ኤጄንሲ ሜገን ሪያን ጉትሮን።’’ህዝባዊ ተረባሕነት ብምርግጋፅ ንህዝባዊ ተሳትፎ ብምዕባይን ናይ ሃገርና ዴሞክራሲ ንምምዕባልን ጠመተና ኣብ ግልፅነት ዘተኮረ እዩ።እቲ ኤጀንሲ ከም ናይታ ሃገር ናይ መዝገብ መቐመጢ ካብኔ ገይረ እየ ዝሪኦ’’ ትብል ጉቶርን።
NARA ዋሽንግተን ኣብ ዝርከብ ፍሉጥ ህንፃ ሃገራዊ ቤተ መዛግብቲ ሓዊሱ ኣብ መላእ እታ ሃገርኣብ 44 ቦታታት ትሕዝቶታት ኣለዎ።ንካርሊን ገሊኦም ካብ ኣእምሩኡ ዘይጠፍኡ ናውቲ ኣብ 1963 ኣ\ፈ ምስ ቅንፀላ ፕሬዝዳንት ጆን F ኬኔዲ ዝተሳሰሩ ናውቲ ገሊኦም እዮም።
‘’ኣብታ ዕለት ኣብ ዳላስ ቅትለት JFK ዝሞተላ ክፍሊ ግንፅልፅል እዮም ኣቢሎምዋ።ኩሉ ነገር እዩ ተታሒዙ’’ይብል ካርሊን።ኣስዕብ ኣቢሉ ድማ ‘’ኣብታ ክፍሊ ዝነበረ ኩሉ ነገር እዩ ተዓቂቡ’’በለ።
ፕረዝዳንት ፍራንክሊን ዲ ሩዝቨልት ኣብ 1934 ኣ\ፈ ሃገራዊ መዛግብቲ ኣጣይሾም።እቲ ኤጀንሲ እታ ሃገር ቅድሚ ምምስራታ ዝነበሩ ናውቲ እውን ሒዙ ኣሎ።ከም ናይ ነፃነት ኣዋጅ Declaration of Independence ሕገ መንግስቲ ኣሜሪካን U.S. Constitution ዝኣመሰሉ ፍሉጣት ሰነዳት ኣብቲ ሃገራዊ መዛግብቲ ይርከብ።ናይ ኣሜሪካ ናይ ኢሚግራንት ዜግነት ዝረጋገፀሉ፣ናይ ሕድ ሕድ ዜጋታት ወታደራዊ መዝገብ እውን ሒዙ ይርከብ።
‘’ናይ ወታደራት ማህደር ኣይንድርቢዮን ኢና።ርኡያት ብዝኾኑ ምኽኒያታት ማዕልቲ ኣይንውስንን’’ይብል ካርሊን።’’ካብ ወታደርነት ዝወፀ ዝኾነ ይኹን ሰብ ንዝተፈላለዩ ረብሓታት ብሰነዳት ብክብሪ ክቕመጡ ስለዘለዎም ምዕቃብ የደሊ።እዚ ማህደር እዚ St. Louis ኣብ ዝርከብ ቤት መዛግብትና ተቐሚጡ ይርከብ።ክዕቀብን ተበፃሕን ክኸውን ኣለዎ’’ይብል ብምውሳኽ።
ንመብዛሕቲኦም መዛግብቲ ህዝቢ ክሪኦም ይኽእል።ገለ ምዛግብቲ ግን ብሰንኪ ስኽፍታታት ሃገራዊ ድሕነት፣ብናይ ሓገዝቲ መፅብዓታት ፣ብትእዛዝ ኣብያተ ፍርድን ሕጋዊ ምኽንያታትን ሓዊሱ ብዝተፈላለዩ ምኽኒያታት ንህዝቢ ክኽልከሉ ይኽእሉ።ሃገራዊ ቤተ መዛግብቲ ንናይ ህዝቢ ተሳትፎ የተባብዕ።
‘’ክንድቲ ኣገዳስነት ምዕቃብ ማህደራት መዛግብቲ ወይ ካብኡ ንላዕሊ ናይ ሓደ ህዝቢ ወይ ሃገር ታሪኽ እውን ኣብ ምድማቕ ክሕግዝ ይኽእል’’ትብል ጉቶርን። ‘’ምዕቃብ መዛግብቲ ናይ ሓንቲ ሃገር መንግስትን ዜጋታትን ምንቅስቓሳት ምስናድ ማለት እዩ።ሓንቲ ሃገር ከመይ ከምዝተፈጠረት ፣መሰላት ዜጋታት ብመንግስቲ ከመይ ከምዝተሓለወን ከምዝተትሓዘን ንድሕሪት ንምርኣይ ኣዚዩ ኣገዳሲ እዩ’’ትብል።
ታሪኽ ፕሬዝዳንታት ተፅንዕ ሻኖን ቦው ኦ’ብሪየን ንቶም ናይ መጀመሪያ ሰነዳት ምርካብ ወሳኒ እዩ ምኽኒያቱ ናይ ሰባት ተዘክሮታት ክፈላለ ስለዝኽእል እቲ ሓቀኛ ታሪኽ ክዛረብ ዝኽእል እቲ ትኽክለኛ ሰነድ እዩ ትብል።
‘’ሓደ ነገር ክፍፅሙ ከለው እንታይ ይሰርሑ ከምዝነበሩ፣ከመይ ከምዝፈፀምዎ፣ክሰርሑዎ ከለው እንታይ ከምዝበሉ ይነግረና’’ትብል ኣብ ዩኒቨርስቲ ቴክሳስ ክፍሊ መንግስቲ ፕሮፌሰር ዝኾነት ኦ’ብሪየን። ‘’ንቶም ሰነዳትወይ ንቶም ወረቓቕቲ እንተሪኢና እቲ ናይ ውሳነ ከይዲ ንዕዘብ፣ነገራት ብከመይ መንገዲ ከምዝማዕበሉ ንርኢ’’ትብል ኣስዒባ።
እቲ ህዝቢ ሃገራዊ ቤተ መዝገብ እንታይ ከምዝሓዘ ብኦን ላይንን ንክኢላታት መዛግብቲ ብኦን ላይን ብምሕታትን ክፈልጥ ይኽእል።እቲ ህዝቢ ንናይ ነፃነት ኣዋጅ Declaration of Independence፣ሕገ መንግስቲን Constitution,, ናይ መሰላት ደንብታትን Bill of Rights ሓዊሱ ንኣሜሪካ ዝመስረቱ ኣገደስቲ ሰነዳት ኣብ ቤተ መዘክር ወይ ሙዚየም ሃገራዊ ቤተ መዛግብቲ ክሪኦም ይኽእል።
ሎሚ እቲ ኤጀንዲ ስርሑ ብዝግባእ ክዓዩ ዘኽእሎ ገንዘብ ይሓፅሮ ምህላው ካርሊን ስኽፍትኡ ይገልፅ።
‘’ኣብቲ ኤጀንሲ ዝሰርሑ ብፍላይ ድማ ኣብ ኤሌክትሮኒክ መዛግብቲ ዝሰርሑ ብቑዓት ሰራሕተኛታት እንተዘይሃሊዩካ ጌጋ ተፈጢሩ መዛግብቲ ክጠፍኡ ይኽእሉ እዮም’’ይብል ካርሊን።
ክኢላ መዛግብቲ ኮይኑ ንዓሰርተ ዓመት ኣብ ዝሰርሐሉ እዋን ካርሊን ኣብ ዋሽንግተን ንዝርከብ ህንፃ ንምሕዳስ ናይ ፌደራልን ውልቅን ፈንድ ኣደላልዩ ሰሪሑ ናይ በጻሕቲ ተመክሮ ንምዕባይ እውን ህዝባዊ ምርኢታትን ወሲኹ።
‘’ዓንድታት ኩሉ ስርዓትና ዝኾኑ መሰረታዊ ሰነዳት ኣብኡ እዮም ዘለው’’ይብል ንኩሎም መዛግብቲ ብምጥቓስ።’’እዛ ሃገር ዓባይ ክትኸውን ዝገበሩዋ ዝተሰርሑ ብዙሓት ስራሕቲ ክፈልጡን ዓባይ ኮይና ክትቕፅል እንታይ ሓገዝ ከምዘድሊ እንታይ ክሕግዙ ከምዘለዎም ክርድኡን ዜጋታት እቲ ዕድል ተጠቒሞም ናብቲ ቤተ መዛግብ ከይዶም ሓደ ክልተ ስዓታት ግዚኦም ኣብኡ ከሕልፉን ኣዚዩ ኣገዳሲ እዩ’’ይብል ጆን ካርሊን።
