መንዲል ንጽህና ኣብ ኣብያተ-ትምህርቲ ኬንያ -- ብናጻ

ኣብ ኬንያ ኣስታት 65% ወለዲ፡ ንደቆም ወርሓዊ መንዲል ንጽህና ንምግዛእ ከም ዘይክእሉ መንግስታዊ መጽናዕቲ ይሕብር። ነዚ ሃጓፍ ንምምላእ እምበኣር’ዮም መሻርኽቲ ኣካላት፡ ተመሃሮ ኣብ እዋን ወርሓዊ ጽግያት ካብ ትምህርቲ ንኸይበዅራ፡ መንዲል ንጽህና ብናጻ ዝረኽባሉ መንገዲ ዝሰርሑ ዘለዉትብል ወኪል ድምጺ ኣመሪካ ካብ ከተማ ናይሮቢ።

ካብ ትሑት መነባብሮ ዘለዎም ስድራ ዝመጽኣ ኬንያውያን ኣዋልድ፡ ኣብ እዋን ወርሓዊ ጽግያት ካብ ትምህርቲ ክበዅራ ዝውቱር ተርእዮ’ዩ። እዚ ድማ ስድራቤተን ንመንዲል ንጽህና ዝኸውን ወጻኢታት ስለ ዘይሽፍኑ ምዃኑ’ዩ።

ስላም-ሳና (Slum-Sanaa) ዝተሰምየ ጉጅለ እምበኣር ነቲ ዘጋጥም ጸገማት ብምርዳእ ሓደ ተበግሶ ኣንቂሉ። እቲ መደብ ኣብ ካልኣይ ደረጃ ኣብያተ-ትምህርቲ ናይሮቢ ናጻ መንዲል ንጽህና ምዕዳል’ዩ።

ብመሰረት እቲ ጉጅለ ዘተኣታተዎ መደብ፡ ነፍሲ-ወከፍ ተመሃሪት ከም ናይ መኽዘን ገንዘብ ማሺን (ATM) ካርድ ይወሃባ። በቲ ካርድ ተጠቒማ ድማ ካብቲ መዘርግሒ ማሺናት መንዲል ንጽህና ከተውጽእ ትኽእል።

ኣልፊን ጁማ ኣወሃሃዲት ጉጅለ ስላም-ሳና’ያ።“ነፍሲ-ወከፍ ተመሃሪት ኣብ ሓደ እዋን ወርሓዊ ጽግያት ካብ ሸሞንተ ክሳብ 16 ዝበጽሕ መንዲል ንጽህና ከተውጽእ እትኽእል ካርድ ትቕበል። ስለዚ እታ ካርድ ክሳብ ዘላ ተመሃሮ ከም ድላየንን ኣብ ድላየን ሰዓትን ከውጽኣ ይኽእላ። ምናልባት ነታ ካርድ ኣብ ገዛ ረሲዐንኣ እንተ መጺአን ድማ መምህር ተወሳኺ ካርድ ስለ ዘለዎ፡ ንግዜኡ ካብ መምህረን ካርድ ክልቃሓ ይኽእላ።”

ካብ ትሑት ኣታዊ ዘለዎ ስድራ ዝመጽኣ ኣዋልድ፡ ኣብ ሓደ ዓመተ-ትምህርቲ ክሳብ 20% ክላሳት ከም ዝበዅራ መንግስታውያን ምንጭታት ይሕብሩ። እዚ ዝኸውን ዘሎ፡ ወለዲ ዓቕሚ መንዲል ንጽህና ስለ ዘይብሎም፡ ተመሃሮ ደቆም ኣብ ገዛ ክጸንሓ ስለ ዝግደዳ’ዩ።

እዛ መንዲል ንጽህና እትኽዝን ማሺና ክሳብ 36 ደርዘን ከም እትሕዝ ኣማዕባሊታ ሙኒራ ትዋሪ ትዛረብ። ምናልባት ሕጽረት ኤለክትሪክ ኣብ ዘጋጥመሉ ድማ ኣብ ርሑቕ ቦታታት ብሓይሊ ሶላር’ውን ክትሰርሕ ትኽእል’ያ።

''ኣብዚ ዘለናዮ ዘመን፡ ምስ ዘሎ ምዕባለ፡ ቴክኖሎጂ ብዙሕ ሽግራት ክፈትሕ ይኽእል’ዩ። ወርሓዊ ጽግያት ድማ ጉዳይ ምሕደራ ቀረባት ጥዕና ስለ ዝዀነ፡ በቲ ተበጺሑ ዘሎ ደረጃ ሓደ ማሺን ምስራሕ ክኢልና። እዚ ማሺን ድማ ንተመሃሮ ናጽነት ሂቡ፡ ካብ ተጸባይነት ሳልሳይ ኣካል የድሕነን።”

ኣብ ናይሮቢ ጀሚሩ ዘሎ መስርሕ ዝርጋሐ ብማሺን ኣብ ካልእ ክፋላት ኬንያ’ውን ክዝርጋሕ ከም ዝትስፈዉ ሰብ-መዚ ይጠቕሱ።

ኲንተር ኤተኒዮ ካብ መንጎ’ተን ነዛ ፍልይቲ ካርድ ሒዘን ዘለዋ 1200 ተመሃሮ ካልኣይ ደረጃ ናይሮቢ’ያ። እዛ ካርድ ምሓዝ ትምህርተን ብግቡእ ንምክትታል ከም ዘኽእለን ኲንተር ትነግር። ኣብ ቤት ትምህርቲ ብቐረባ ስለ ዝረኸበኦ፡ ወለደን ወርሓዊ ካብ ምግዛእ ከም ዘድሕኖም ብምጥቃስ ድማ ኣብ ንገንዘባዊን ካልእ ስክፍታን ኣብ ምቅላል ዓቢ ተራ ከም ዘለዎ እዛ ተመሃሪት ትሕብር።

ኣብ 2017 ዝጸደቐ ሕጊ ኬንያ፡ ዕድመ ጕብዝና ዝበጽሓ ተመሃሮ፡ ብናጻ መንዲል ንጽህና ክዕደላ ዝእምም’ዩ። ኣብ ግብሪ ግን እዚ ሕጊ’ዚ ከም ዝድለ ውጽኢት ከም ዘይብሉ ኣብ መስርሕ ምምሃርን ምስትምሃርን ዝነጥፉ ይዛረቡ። ሕጽረት ቀረባት ስለ ዘሎ፡ ኣብያተ-ትምህርቲ እቲ ዝድለ መጠን ክቕርባ ዓቕሚ የብለንን። ንሱ ስለ ዝዀነ ከኣ’ዩ እቲ ብኩራት ብሰፊሑ ዝርአን ዘጋጥምን።

ርእሰ-መምህር ኣብ ሓደ ናይ ናይሮቢ ቤት ትምህርቲ ዝዀነት ሜሪ ሎንያንጋፖይ ነቲ ዘሎ ክፍተት ኣብ ባይታ ዝርአ ጸገማትን ክትገልጽ እንከላ፤ ''ተመሃሮና ኣብዚ ወርሓት ትሑት ሞራል ይህልወን። ኪንዮ ኣብ ምጽወታ ምውዳቕ ካልእ ኣማራጺ የብለንን። ኣብ ግዜ ትምህርቲ ካብ መምህራን ክልምና ይርኣያ። ብዙሕ እዋን’ውን ናብ ቤት ጽሕፈት ዳይረክተር መጺአን ተጸይቐን ስለ ዘለዋ ክመሃር ከም ዘይክእላ ይነግራና። ክንሕግዘን ዋላ እንተ ፈተንና፡ እቲ ቍጽሪ ዓቢ ስለ ዝዀነ ንዅላተን ከነባጽሕ ኣጸጋሚ’ዩ።”

ተሓለቕቲ ኣካላት ኣብ ልዕሊ መንዲል ንጽህና ዝግበር ቀረጽ መንግስቲ ክለዕሎ ደጋጊሞም ክሓቱን ጸኒሖምን ኣለዉን። ካልእ እንተ ተረፈስ ዋጋ ከትሕቶን ድጎማ ክግበርን ይትስፈዉ። ንሱ ክሳብ ዝፍጸም ግን እዘን መንዲል ንጽህና ዝዝርግሓ ማሺናት ነቲ ዝርአ ተደጋጋሚ ብኵራት ኣዋልድ ኣብ ምጕዳል ዓቢ ተራ ክህሉዎ ትጽቢት ብዙሓት’ዩ ።