ኣብ እዋን ሕድ ሕድ ኲናት ሽሙ ብፀለመ ዝልዓል ናይ ኮንፌዴራል ሰራዊት ጀነራል ኢ ሊ ኣብ ናይ ደቡብ ‘’ዝጠፍአ ዕላማ’’ ናይ ጅግንነት ምልክት ነይሩ።ኣብ መወዳእታ ናይ ዘርኣውነት ምልክት ኮይኑ።
ናቱ ናብዚ ምስግጋር ኣብ ከተማ ሻርሎትስቪል ክፍለ ግዝኣት ቨርጂኒያ ኣብ ቀረባ ዝተልዓለ ህውከት ማእኸል ብምግባር ኣብ ዩናይትድ ስቴትስ ኣብ ዘርኢ፣ኣፈ ታሪኽን ሃገራዊ ዕርቅን ተለዋዋጢ ስምዒት ዘንፀባሪቕ ምዃኑ ዘርኢ እዩ ይብሉ ናይ ታሪኽ ምሁራን።
ኣብ ፅባሕ መበል 20 ክፍለ ዘመን ብሽም ሊ ዝተሰርሑ ሓውልትታት፣ዝኽርታትን ኣብያተ ትምህርትን ኣብዛ ሃገር ይፍጠር ብዘሎ ምቅይያራት ተዋፅኦ ወይ ምትሕንፋፅ ህዝቢ ተቓውሞ ይገጥሞ ኣሎ።
ንምዃኑ ልዕሊ ኣፈታሪኽ ሮበርት ኢ ሊ መን ነይሩ? ቅድም ቀዳድም ስለምንታይ መዘከርታት ብሽሙ ተሰሪሖምሉ?
ኢ ሊ ከም ወታደር
ውላዱ ኣብ ናይ ኣሜሪካ ናይ ኣብዮት ኲናት /Revolutionary War/ ዝነበረ Henry ‘’Light-Horse Harry’ ’Lee, Robert E Lee ኣብ West Point ኣብ ካልኣይ ዙር ዝተመረቐን ኣብ ኲናት ዩናይትድ ስቴትስን ሜክሲኮን ኣብ ዝተፈላለዩ ውግኣት ብምክፋል ስሙይ ተዋጋኣይን ነይሩ።ደቡብ ንምንፃል ውጥረት እናንሃረ ኣብ ዝኸደሉ ግዜ ናይ ሊ ናይ ቀደም ኣማኻሪኡ ዝነበረ ጀነራል ዊንፊልድ ስካት ኣንፃር ደቡብ ንዝዋግኡ ሓይልታት ሕብረት ወይ ዩኒየን ንክመርሕ ሓላፍነት ሂቡዎ።ሊ ኣንፃር መቦቀል ዓዱ ዝነበረት ክፍለ ግዝኣት ቨርጂኒያ ዝካየድ ውግእ ዝነበሮ ተኣቅቦ ብምግላፅ ነቲ ሓላፍነት ኣይተቐበሎን።
ንወታደራት ኣብ ምምራሕ ኣዚዩ ዝተሓተ ተሞክሮ እንተነበሮ እውን ኣብ ናይ ኮንፌደራል ሓይልታት ታራ መሪሕነት ንህልዎ ተቐቢሉዎ።ብድሆ እንተጋጠሞ እውን ኣም መወዳእታ ኣብ ናይ ኮንፌደራል ሰራዊት ጀነራል ብምዃን ብዝዓበየ ሳላ ምስኣን ክእለት ናይ ሕብረት/ዩኒየን ጀነራል ጆርጅ መክለለን ኣብ ውግኣት ተዓዊቱ።ኣንፃር ካልኦት ጀነራላት ዩኒየን ዝተኻየዱ ኣገደስቲ ውግኣት ክስዕር እዩ ግን በተደጋጋሚ ድማ ደውታ ፈጢሩ እዩ።ኣብ ገትስበርግ ብናይ ዩኒየን ሜጀር ጀነራል ጆርጅ ሚድ ዝዓበየ ስዕረት ኣጋጢሙዎ ሊ።ምሁራት ታሪኽ ሊ ኣብ ዘመነ ከበድቲ ኣፅዋርን ናይ ውግእ ብረትን ኣብ ለጥ ዝበለ ሰፊሕ ጎልጎል ማይዳ በዝሒ እግረኛ ወታደራት ምውፋሩ ከቢድ ጌጋ ፈፂሙ እዩ ይብሉ።
ናይ ኮንፌደራል ክፍለ ግዝኣታት ሰራዊት ዋና ኣዛዚ ምስ ኮነ ድሕሪ ሒደት ሰሙናት ሊ ንናይ ዩኒየን ጀነራል ዩሊሲስ ኤስ ግራንት ኣብ ቨርጂኒያ ኣብ ዝርከብ ቤት ፍርዲ ኣፕማትክስ 9 ሚያዚያ 1865 ኣ/ፈ ኢዱ ሂቡ።
ሊ ከም ወናኒ ባሮት
ምኩር ወታደራዊ መኮነን ሊ ብዙሕ ሃፍቲ ኣይነበሮን።ካብ ወላዲቱ ዝወረሶም ሒደት ባሮት ግን ነይሮምዎ።ሊ ኣብ ቨርጂኒያ ሓንቲ ካብ ሃፋትምን ወናኒት ባሮትን ዝነበረት ናይ ኣር ሊንግተን ስድራ ካስቲስ፡ ዘርኢ ሓረጋ ካብ ማርታ ዋሽንግተን እትምዘዝ ሰብይቲ ተመርዕዩ።ሓሙ ንሊ ምስ ሞቱ ፈተና ገጢሙዎ ንዝነበረ ንብረትን መሬትን ንምምሕዳር ካብ ሰራዊት ዩናይትድ ስቴትስ ዕረፍቲ ወሲዱ።ነፃ ክወፁ ትፅቢት ካብ ዝነበሮም ባሮት ክዓ ተቓውሞ ገጢሙዎ።
ሰነዳት ከምዝሕብሩዎ ሊ ኣብ ልዕሊ ባሮቱ ኣዚዩ ጨካን ሰብ ነይሩ።ሓለውቲ ናይቶም ባሮት ክጠፍእ ንዝፈተነ ባሪያ ብዘይምሕረት ክቕጥቅጡ የተባብዖም ነይሩ።ሓንቲ ካብ ባሮቱ ክትገልፅ ከላ ሊ ካብ ዝረኸበቶም ጨካናት እቲ ዝኸፍአ ነይሩ።
ሊ ኣብ 1856 ኣ/ፈ ኣብ ዝፀሓፎ ደብዳበ ባርነት ‘’ናይ ሞራልን ፖለቲካን ክፍኣት’’ እዩ ክብሉ ገሊፁዎ።ሊ ኣብዚ ተመሳሳሊ ደብዳበ ግን ፀለምቲ ነፃ እንትወፂኦም ተሓታቲ እግዛብሄር ከምዝኾነን ፀለምቲ ካብ ኣፍሪካ ኣብ ኣሜሪካ ከምዝሓሾምን ፂሑፍ።
ናይ ሊ ዝጠፍአ ወይ ዝተስዓረ ምልክት ዕላማ
ድሕሪ ሕድ ሕድ ኲናት ሊ ስለ ናቱ ክብሪ ሓውልትታት ንምስራሕ ዝካየዱ ፃዕርታት ብምቅዋም ኣብ ክንድኡ ግን እታ ሃገር ኣብ ሕድ ሕድ ዂናት ክትቕፅል ደሊዩ።
ምስ ሞተ ደቡባዊያን ብዛዕባ እቲ ሕድ ሕድ ኲናት ዝጠፍአ ምልክት ዕላማ ናይ ከለስቲ ተረኽ ተቐቢሎም ሊ ከም ዋና ወኪሎም ወይ ምልክት ቓልሶም ገይሮም ወሲዶምዎ።ደቡብ ምእንተ ዝተስዓረ ኲናት ይዋግኡ ከምዘለው ይፈልጡ እዮም ክብሉ ኣቐንቐንቲ ናይዚ ዝተስዓረ ዕላማ ይከራኸሩ።ብመትከል ግን እቲ ውግእ ክቕፅል ወሲኖም።እቲ ኲናት ብዛዕባ ባርነት ከይኮነስ ብዛዕባ ዝለዓለ ሕገመንግስታዊ መትከላት እዩ ክብሉ እውን ይከራኸሩ።
ተረኽ ዝተስዓረ ዕላማ ተቐባልነቱ እናዓበየ ብዝቐፀለ ቁፅሪ ከም ጀነራልን ወናኒ ባሮትን ዝነበሩዎ ሕፅረታት ዕሽሽ ብምባል ደገፍቲ ሊ ክዝከር ደፊኦምሉ።ኩ ክሉክስ ክላን KKK ዳግም ኣብ ዝተነቓቕሐሉን ሓዱሽ ሕግታት ፍልሊ ጂም ክራው ኣብ ፀደቕሉን ኣብ 1920ታት ናይ ሊ ሓውልትታት ናይ ምስራሕ ምንቅስቓስ ንሂሩ።
ኣብ ሻረለትስቪል ቨርጂኒያ ዝርከብ ናይ ሮበርት ኢ ሊ ሓውልቲ ኣብ 1924 ኣ/ፈ እይ ተሰሪሑ።ድሕሪ ሓደ ዓመት ኮንግረስ ዩናይትድ ስቴትስ ኣብ መቓብር ሓርበኛታት ኣርሊንግተን ዝርከብ መንበሪ ገዝኡ ንሊ ንምሕዳስ ገንዘብ ንምፅዳቕ ድምፂ ሂቡ።
ሳናቲም ዩናይትድ ስቴትስ ዝሕትም መንግስታዊ ትካል ንኽብሩ ብሽሙ ሳንቲም ሰሪሑ።ሊ ኣብ ሓሙሽተ ናይ ፖስታ ማሕተማት ፀኒሑ እዩ።ብዘይካ ፕሬዝዳንት ኣብርሃም ሊንከን ካሊእ ናይ ዩኒየን ሰብ በከምዚ ክብሪ ኣይረኸበን።
ሓዱሽ ትዝታ
ድሕሪ ምንቅስቓስ ስቪላዊ መሰላት ዝመፁ ነበርቲ ወለዶ ፀሊምን ላቲኖን ኣብ ኒው ኦርሊያንስ, ሁስተንን ሳውዝ ካሮላይናን ንናይ ሊን ካልኦት መዘከርታታት ኮንፌደራላትን ከፍርሱዎም ንዝመረፁዎም ፖለቲከኛትት ብምሕታት ፀቕጥታቶም ኣሐይሎም።
እቶም ኣፍረስቲ ወገናት መሰረቶም ንልዕልነት ፀዓዱ ዝንቀሳቐሱ ናይ ኮንፌደራል ምስልታት ተጠቒሞም ዝፈፀምዎም ህውከታትእዩ።ናይ ታሪኽ ፀሓፍቲ እውን ንውርሻ ዝተስዓረ ዕላማ ይሓቱ።
ናይ ጀነራል ሮበርት ኢ ሊ ሓውልቲ ኣብ ኒው ኦርሊያን ካብ ዝርከብ ኣደባባይ ሊ ተላዒሉ።እዚ ኣብ 2015 ኣ/ፈ ብድምፂ ናይታ ከተማ ቤት ምኽሪ ዝተልዓሉ ኣርባዕተ ሓውልትታት እቲ ናይ መወዳእታ ነይሩ።ናይ ናይ ሁስተን ኢንዲፐንደንት ስኩል ድስትሪክት እውን ዝበዝሕ ናይ ላቲኖ ተምሃሮ ዝምሃርሉ ካልኣይ ብርኪ ቤት ትምህርቲ ሮበርት ኢ ሊ እውን ማርጋሪት ሎንግ ዊዝደም ካልኣይ ደረጃ ቤት ትምህርቲ ተባሂሉ ክፅዋዕ ኣብ 2016 ኣ/ፈ ድምፂ ሂቡ።
ኣብ መጀመሪያ እዚ ሒዝናዮ ዘለና ዓመት ቤት ምኽሪ ከተማ ሻርሎትስቪል ናይ ሊ ሓውልቲ ካብ ናይታ ከተማ መዘናግዒ ማእኸል ክልዓል ድምፂ ሂቡ።ነዚ ዝተቓወሙ ክሲ መስሪቶም።እቲ ክትዕ ንሊን ኮንፈደረሽንን ካብ ዘምልኹ ንልዕልነት ጸዓዱ ካብ ዝቃለሱን ኒዮ ናዚያዊያንን ዕሉላት ተቓውሞ ኣልዒሉ።እቲ ተቓውሞ ናይ ሊ ሓውልቲ ከይልዓል ብዝከላኸሉ ደገፍቲ እዩ ተኻይዱ።እብቲ ተቓውሞ እንተወሓደ ሰለስተ ሰባት ተቐቲሎም።
ምሉእ ትሕዝቶ ኣብዚ ምስማዕ ይክኣል::
